Sunday, January 22, 2012

SERH ATANGA BAWLHLAWH CHHUAK (VAGINAL DISCHARGE)


SERH ATANGA BAWLHLAWH CHHUAK (VAGINAL DISCHARGE)

 He kan topic hi hmeichhe tam zawk, nula pawh, pasal nei tawh tan pawh, kan insawiselna tam tak, mahse doctor/ midangte kan hrilh zah si ni in ka hria.....Tawite hemi chungchang hi kan tarlang ve mai2 ange...Tihsual palh te a awm chuan tu te pawn min rawn hrilh hre turin ka ngen a che u..

          A hmasa berin hmei chhe serh ( Vagina )chhungah hian gland chikhat ( Bertholin Gland ) a awm a, chu chuan a hnathawh ber chu hmeichhe serh ti hnawng a, hmeichhe serh ( Vagina ) a pH lo vawn a ni, tin nupa nun hman lai a serh chhung lo ti hnawng tu a ni bawk. Hmeichhe tin deuh tho hi chuan discharge pangngai chu in nei deuh vekin ka ring, a thak tur a ni lo a, a rimchhe tur a ni lo va, a na tur pawh a ni hek lo, hei hi chu nomal a ni...

         Anih enge kan problem ber chu.....

                    Hmeichhe serh ah hian natna hrik a lut hma em2 a ni tih hriat phawt a tha....
                    Bawlhhlawh chhuak kan ngaih pawimawh thin em2 chu enge ni...

 1) Pelvic Inflamatory Disease ( PID ) ;-

                        He natna tlanglawn tak hi hmeicchia ( a bik takin sex hmang tawh ho zingah a common hle )....Sex la hmang lo ah pawh a awm thei lutuk tho...
                        He natna hi a thlen thei tu hrik ( Bacteria, Viral, Fungal..etc...) a tam hle....

    - A natna lan chhuah dan tlangpui :-

     a) Tai na ( a reh a, a lo awm leh thin)
     b) Khawsik ( PID nasa ah chuan a awm ve thin)
     c) Serh atanga bawlhhlawh chhuak, a then ah a thak a, a then ah serh a na a, a thenah serh te a thip thin....
     d)Thi neih ( Period ) mumal lo
     e) Zun in anga awm reng...
     f) A thenah chuan luakchhuak te pawh a awm thei
     g) Thi neih lai (period ) lai a tai na vak vak thin...

                     He PID hian a huam zau khawp mai, sawi vek dawn chuan a tam lutuk...

     A thlentu common zual deuh te han en chhin ila.....

    1) Fungal infection - Hei hi tleirawl ho zingah chuan a common khawp mai...( ?white blood a chhuak a) an rawn ti leh mai thin.....Discharge a awm bakah serh bawr vel a ti thak em em thin a ni..
          Treatment : Tab. Fluconazole 150mg 1 tab once weekly * 4 weeks ( Kar 1 ah mum 1 chuah ei tur a nih chu)
                              
Tab. Doxycycline 100mg 1 tab twice daily ( after food) * 10 days.
                              
Vaginal tab like..Infa -V/ Clingen vag. tab/ 3- nite vag tab/etc....Hei hi chu la VIRGIN tan tih a ngai lo, serh hamda (hymen a ti chhe thei)...
                              
Tin combination drugs ( eg. Clarytromycin + Fluconazole + Tinidazole/Metronidazole) single dose a ei chi pawh a awm tho...
                              
Serh bawr vel a thak viau a nih chuan Infa VT vag. cream/ Candid -V vag. cream etc...serh bawr velah hnawih ang che...
                              
    Tin, personal hygiene a poimawh hle, ek zawh ah mawng a hnung lama tanga thiar hram a tha, a hma lam atanga thiar chuan, kan ek a natna hrik kha kan serh chhungah kan ti lut palh thei...Nitin, underpant thlak ziah a pawimawh....Zun zawh apiangin serh silfai a pawimawh.....Pubic hair ( Serh hmul ziah/ trim ) thin a tha....A tul lova sex hman mai mai loh tur... A lohtheihloh a nih chuan in venna ( Condoms a tha ber) hman hram tur......Tui in tam a pawimawh hle bawk...

  2) Fungal infection lo infection dang a nih pawn a chunga treatment ang tho khi a tha.....Sexually Transmitted Disease ( STD ) a nih chuan a, natna kha a specific in treat mai tur...Gynaecologist te rawn hreh loh a tha....

    2) Chhul/ chhulhmawr/ chibawm/chikawng CANCER :-

           He cancer hi kan mizo hmeichhia te zinga cancer lar ber te zing a mi a ni....A Bikin CHHULHMAWR (CERVIX) cancer khi...

  A Lanchhuah dan tlangpui...

    a) Serh atanga bawlhhlawh/thi/ thiduk chhhuak...
    b) Thi a hunlo leh a mumal a neih loh ngun...
    c) Sex(inpawl zawh) a serh a tanga thi chhuak..
    d) Tai a bawk awm...ETC....ETC...


                  He Chhul Hmawr ( Cervix ) Cancer bik hi chu chiang fek fawk a ziah tur a tam em avangin Docs dang kan la siam leh dawn nia

                  A tawp bera ka sawi duh chu, sex hman hma lutuk te, hman zing lutuk te, rai zing lutk te, In danna hman loh a sex hman te, Rai hma lutuk te ( naupang tet a rai ), etc....lakah i in sum/veng ang u
                                                                     KA LAWM E

Thursday, November 17, 2011

Scrub Typhus

Scrub Typhus Natna Mizoramah (Dr Samuel-a)

Kaihtawi:

Chigger's Scrub Typhus hi Mizoram leh India ram mai bakah khawvel hian Indopui II hnu lamah a hmel a hmu tam lo hle mai a. Japan rama hmuhchhuah hmasak ber niin, a tamna hmun chu Asia chhim lam leh pacific-ah te a ni ber a, tin, "tsutsugamushi triangle" an tih Japan leh far-eastern Russia atanga Australia hmar lam, tin, Pakistan leh Afghanistan thlengin a bial bawk. India ramah pawh state hrang hrangin an lo nei tawh a. South India ah te pawh kum 2001 thlasik lai vel khan outbreak a lo awm tawh a ni. North-east ah hriat theih chinah chuan Meghalaya leh Assam-in an report tawh a. Hman laiin manipur imphal-ah pawh hmuh a ni tawh a, tuna an dinhmun hriat mai a harsa a, mahse RIMS medical college ah khi chuan tun hnaiah report a awm lo niin a lang. Keini ramah hian a lo thleng ve mek a. Amaherawhchu, he natna hian lanchhuah dan bik chiang taka han thliarhranna a neih loh avangin hriatthiam a harsa hle a, awlsam tea antibiotic bik hmanga tihdam theih a nih laiin, diagnose fuh loh erawh chuan natna khirhkhan tak tak a thlen thei a. Thihpui tham tak a nih avangin he natna hi a hunlaia hriatchhuah vat a tulin, mipui nawlpui pawhin kan hmelhriat a tul ta.

Natna Hrik :

Scrub Typhus hi a thlentu chu Orientia tsutsugamushi,Rickettsial diseases an tih zing ami a ni a, Spotted fever an tih zingah an dah bawk. Hei hi hrik pakhat 'Chiggers' (0.2-0.4 mm a lian) an tih seh atanga kaichhawn a ni a. A seh atanga ni 6-20 (avg 10 days) velah a natna hi langchhuak thin.

Nat dan :

He natna hian lanchhuah dan bik tak (pathognomic signs and symptoms) a nei lem lo a, hei vang tak hian hriatchhuah emaw han rinhlelh mai pawh a har hle. A tlangpui chuan khawsik leh taksa na tein an rawn kal a, thal be bawk (lymphadenopathy) te an nei thei a, nikhaw hre lo deuh thaw a rawn kal te pawh an awm. Naupang ah kawthalo leh luak te, vual te pawh an awm thin. Tin, nuin a nau pai laiah a kaichhawn thei bawk (vertical transmission) tih hmuhchhuah a ni tawh. Heng bakah hian lanchhuah dan leh natna dang thlentir theih hrang hrang a nei a, chungte chu:

1) Vunah: A hrik ( Chigger)-in a sehna hnuhma vunah hmuh tur a awm thin tlangpui a, hei hi a natna rinhlelh dan ber chu a ni mai awm e. Belkang (eschar) ang deuh hian a awm a, a laiah a khir a awm a, vun kang sen ang hian a hual thin (cigarette burn like). Hei hi banah te, hnute bawr velah te, nghawng te, serh leh mawng bawrah te a awm duh hle. He eschar hi a natna vei zawng zawngah a awm kher lova, 50-70% bawr velah chauh hmuh a ni.

2) Thluak lamah ( central nervous system) : He natna hi enkawl vat loh chuan thluak-a khawsik lut kan tih mai Encephelitis ang hian a thawk ve thei a, hei vang hian thihna tam tak a thlen a. Hei bakah hian rilru lam buaina (psychiatric disorders) tihdam hleihtheih tawh loh a thlen thei bawk a. Tin, a lo vei tawh dam chhuak te zingah pawh damchhunga 'Kaih' (seizure) enkawl dam theih loh te pawh an awm a ni.

3) Polyneuritis :

Hei hi tha ( neuromuscular) lam natna a ni a. Mi tam tak Scrub typhus vei ten tha zawi leh tha hit mup leh tha mur te an nei a. Thenkhatah chuan chet theih loh hial te pawh a awm chho thei a ni.

4) Chuap leh lung lamah : Pneumonia leh ARDS kan tih, chuap lam natna avanga thawhah vak vak te a siam thei a. Tin, lung natna myocarditis kan tih a thlen thei bawk.

5)

Thisen-ah : Disseminated Intravascular Coagulation ( DIC) leh Thrombocytopenia a thlen thei a. Hei hian thi (bleeding) tawp thei tawh lo a thlen a, ek-a thi tel leh thikhara ek chhuah te pawh a awm thei a ni. An chauh phah a thisen pek te an ngai a, buaipui vak an ngaih chang te pawh a awm.

6) Bengchhet (deafness)

hi a natna tak dam hnuah mi tam takah a awm ve thei.

7) Kal na (renal failure)

te pawh a nasa ah chuan a thlen chho thei ( 9% bawr velah)

Diagnosis : Thisen-ah a hrik leh a hnuhma a hmuh theih thin a. Indirect immunofluorescence Antibody (IFA) test an tih hi a diagnose nan a tha ber a. Weil-Felix te, ELISA te, PCR test an tih te pawh hi a tha hle a, test chi dang dang pawh a la awm a. Mahse heng test hi mizoramah kan nei rih lo niin a lang. Rapid test kan tih Immunochromatographic assay ( IgG, IgM leh IgA) hmanga test theihna hi mizoramah chuan kan neih a ni mai a. A definitive test chu a ni lo nangin a tha tawk viau mai a (specificity 95%). Hemi test hmang leh a natna lanchhuah dan (clinical presentation) hmangin Scrub typhus hi kan diagnose thei a ni.

Scrub Typhus Mizoramah :

He natna hi mizoram tan chuan natna thar tak mai a nih laiin, kum 3 vel chhung lek hian nunna tam tak a lo la tawh a ni. Kum 2008 kum tawp lam khan Presbyterian Hospital, Durtlang ah diagnosed a ni a. Hemi kum vek hian November- December chhung lekin confirmed cases 23 (ELISA test hmangin) lai hmuh hman a ni a. A hma daih atangin a lo awm tawh maithei a, mautam-in a rawn ken tel pawh a ni maithei. Chumi hnu chuan hmuhchhuah a ni ta zeuh zeuh reng a, a thlentu tak hriat loha hman deuha septicemia vanga boral an tam viau nachhan pawh kha he natna vang hi a ni maithei e.

Tun kumah June thlengin confrimed case panga hmuhchhuah tawh a ni a, pakhat chu a thi nghe nghe a. Heng zingah hian naupang thla 11 mi lek a tel a. Unconscious-in hun rei tak chhung a awm tawh a, enkawl lai mek niin that lam erawh a pan ve hret hret zel. Sawi tawh angin tuna kan test neih hi a lawngin confirm na atan tling lo mah se, damlo te nat dan leh vun khir (eschar) kan tih ang nei ngei an nih avangin Scrub Typhus hi a ni ngei a ni tih pawm a ni. Tin, damlo te awm dan hmang hi malaria nen hian a inang hle a. Chuvangin, malaria hrik an hmuh si loh khawsik tlut tlut mai leh eschar kan tih nei ngei nia hriatah chuan Scrub typhus hi rinhlelh nghal tur a ni.

A natna hian mipa leh hmeichhia, upa leh naupang, sik leh sa a thliar hrang em em lem lo a. Amaherawhchu, tlema thingtlang deuh leh ram kal mi leh kut hnathawk mi angah te hian a tam bik a. Sazu leh ran vulh hrang hrang atangte pawhin a kai theih. Chuvangchuan, khawpuiah pawh khawsak dan leh khawsakna hmun te pawhin thui tak a hril a.

Tunah hian he natna hi mizoram hmun hrang hrangah hriatchhuah si lohin vei tam tak an awm thei a. Fimkhur a tulin kan inhaivar a tul hle mai.Amaherawhchu, a natna vei te atanga awlsam taka inkaichhawn theih chi a ni lem lova, a hrik 'chigger' seh chauhin a kai theih a ni.

Treatment: Hetianga natna khirhkhan tak leh thihpui tham hial ni thei si hi a damdawi erawh kan hriat tlanglawn a ni lawi a. Doxycycline hi a damdawi ngeih ber a ni a. Hei bakah hian chloramphenicol leh Azithromycin te, rifampicin te pawh a ngeih em em mai a. Ram dangah pawh heng damdawi tho hi an hman a ni a. Mahse, mizoramah hian he natna hi kan hriat lar loh leh a tira kan suspect a nih loh fo avangin kan hmuhchhuah meuh chuan thenkhat an lo tha lo hle tawh a, an thih phah ta thin niin a lang.

  • Inven dan:

Tunah hian Scrub Typhus laka invenna vaccine hi hmuhchhuah a la ni lo a. Amaherawhchu, a treatment damdawi ei lawk hian invenna engemaw chenah a thlen ve thei. A pawimawh berah erawh chuan in hmunhma tihfai that te, sazu tihrem zung zung leh kan ran vulhna hmun te pawh tihfai ngun tur a ni. In leh a chheh vel leh thawmhnaw ah te a hrik huat tur damdawi phul tur te pawh a awm a, insect repellent spray ang chi te pawh a tha hle a. He natna lanchhuah dan leh kalhmang hi hriselna lama hnathawktu leh mipui te hian kan hmelhriat a, invenna lamah tan lak leh rinhlelh thuah damdawiin pan vat thin nachang hriat a pawimawh em em a ni.

(source. Hriselna magazine)

HANGOVER

HANGOVER

Zan lama in kerh kerh uar deuh avang khan lu nan ber bur,pum no nghelh nghulh i nei a,kerh kerh zawm leh mai i duh a.Mahse 'em a' i ti ve deuh bawk si a,heti hian ti mai ta che.

Tuisik no hnih thum han lem khawlh khawlh phawt teh,i dehydration a chhawk dawn nia.

Orange juice/tomato juice han in khalh khalh pawh hi a tha ve viau.

Coffee no hnih khat han in nghal vat pawh hian a ti ziaawm thei khawp mai.Caffein hian i lu bura thisen zam a nihna aia lo te lian kha a ti te thei a,mahse coffee hi i in teuh erawh chuan caffein avang khan i dehydrated zual sauh thei thung.

(Source: Hriselna,Aug 2011)

Hmang tangkai in lo awm tak mialin.Hangover neilo tura in loh tluk erawh a awm love.

PURUN VAR LEH SEN THATNA TE

PURUN VAR LEH SEN THATNA TE

Purun Var

Purun Var (Garlic) hi Mizo zingah hian ei lo kan awm meuh awm love. Mahse a duh lo tan chuan a rimte hi a chhiain a thak dante hi a tui lo ve hle a ni. Amaherawhchu Purun Var ah hian damdawi tam tak a awm tlat mai. Nitin kan hmarcha rawtah emaw chawhmeh dangah emaw ei tel tel ziah thei ila, kan hriat loh hlanin kan taksa chu nasa takin a lo pui thin dawn a ni.

... Purun Var hi kan taksa chhungah leh pawn lamah pawh damdawiah a tha ve ve a. chungte chi i lo thlir teh ang.

Pumpui a tanpui dan : Kawpuar emaw pum puarah emaw Purun var hi a tha em em a. Mahse a hranpain heng damdawi atan hian ei lovin chaw ei apiangin emaw Purun var zung hnih/khat hi ei tel zawk tur a ni. Tin, chaw ei tui nan pawh a tha a. Purun Var Syrup leh Sawhthing densawm tui thirfiante chanve ve ve chawhpawlh chaw ei kham veleh nitin vawi hnih ei hian chaw ei a titui duh.

Purun var Syrup hi Kawthalo leh Santen atan te a tha em em a. A siam dan chu-Purun Var zung khat vel kheh la, Malt Vinegar 100ml pawlh dal lovah chhum so bawrh bawrh la. A tui chu thli chhuakin chumi zat chiah Khawizu telh leh tur a ni. Heti hian bur chhin neiah rei tak a dak that theih.

Awmnâ atan : kan sawi tak Purun Var Syrup hi Asthma thaw hah lutuk tihreh nan a tha a. Tlai leh zan mut dawna thirfiante thum in tur a ni.

Tin, naupang awmnâ atan chuan Purun Var kheh sa hi ţhi-ah siam sak ila, awrh tir tur a ni. A rim khan hnar zâ leh ping a ti ziaawm thei a ni. Tin, Purun var hriak (Garlic Oil) pawh an âwmah leh hrawkah chulh sak tur a ni bawk.

Sciatica leh Ruhseh lam tan : Heng natna vei tan hian Purun Var hi a tha leh zual em em a ni. Purun Var zung li (4) khehsa kha Bawnghnuteah chhuan so bawrh bawrh a, a Bawnghnute chu thlit chhuah a mut dawna Purun Var chu ei tur a ni. Purun Var zung hi 10 a tlin hma chu nitin pakhat in tih pun zel tur a ni a. 10 a tlin hnuah pakhat zela tihtlema ei leh tur a ni. A tlem tial tiala pali (4) a lo nih leh hnuah belh leh tur a ni. Hetiang hian ni 40 chhung tih tur a ni.

A dangah : Mit fiahlo leh thluak lam dik lovah pawh hian Purun Var tui sawr hi an pe thin a. Tin, zun kawng diklo atan pawh Purun Var chhuan so na tui no chanve vel nitin vawi thum pek a tha bawk.

Taksa hnawih atan : Purun Varah hian Nachhawkna a awm ve avangin Purun Var rawt sawm hi ruh chuktuah nâ ah leh Sciatica-ah te an bel thin a. Tin, nakruh na them thumah pawh belin nâ a chhawk thin bawk. Tin, Purun zung Coconut Oil a chhum a, chu Oil chu far hnih far thum benga far luh hian Beng nâ te a chhawk bawk a ni. Zun theih loh te hian dulah Purun Var densawm hi belin zun ati awl ve thin bawk.

Heng kan sawi bakah hian ruah tui tlak laia natna chi hrang hrang lo awm thin te tan Purun Var hi a that bakah Purun Sen nen ei pawlh hian Thisen Sang leh Lung lam that lohna te pawh a veng tel a ni.

Purun Sen

Purun Sen pawh hi damdawi tha tak a lo ni reng mai a. A hela ei hi a tha ber a. Tin, Khawizu pawlh dal loh nena chawhpawlh hian rannung sehna hnuhmaa bel te, vung te, khawihli te leh Ruh na/Ruhseh damdawi atan a tha bawk.

Purun sen hian a chunga sawi bakah hmeichhe thi nei tan thi a tichhuak thain thisen a tithianghlim bawk a. Tin, zun a tih tam avangin kal a pui nasa em em bawk a ni.

Purun Sen han tih hian henga kan hmuh zen zen loh Purun Sen Var chi hi damdawi atan chuan a tha leh zual.

THA-CHAT

THA-CHAT( Muscle Cramps)

Muscular Cramps, Mizovin tha-chat kan tih hi kan nei theuh thin awm e, chawn puar laiah hian vawi leh khatah a na thutin eng ang zawng pawhin dah sawnin leng kual vel thin mah ila, a na zual ting mai thin a nih hi. Hetiang ang natna nei tena an swisel dan ber chu ‘nizanah ka ke tha a chat a, a na ngei mai, hetiang hian ka ke tha hi a chat fo mai a, an ti thin. Tha-chat hi ...vawi leh khata kan duhthu laeh kan hriat lawk miah lova chawn tihrawl a tawm khawng thut vanga lo awm a ni.

Tha-chat hi a chhan leh vang a tam hle mai. Taksaa damlohna hranpa awm lem lo pawhin mi’n tha-chat an nei fo thin a, a bikin zan lamah a chhuak thin a, he tha-chat,

zan lama chhuak thin hi Sapho paw’n zan lam tha-chat (nocturnal muscle cramps) an ti ve mai bawk a, natna avanga tha-chat lo awm theihna chhante a tam hle a, chung natnate tha-chat awmtirtu chu i lo en teh ang.

1. Kawthalo nasa tak leh luak avangin thisen leh tihrawl atanga Sodium leh Potasssium a chhuah tam avangin tha-chat hi kan nei thin.

2. Zun tamna damdawi ei tam avang te, kal natna Nephritis avang tein Sodium leh Potassium thisen leh tihrawl atangin kan hloh bawk thin a, hei hian thachat a awmtir.

3. Boruak lum tak mai leh hnawng bawk si kara hnathawh, entir nan : ni sensa tak leh lum tak kara hlo thlawh te, Exercise hahthlak tak lak avangin nasa takin kan thlan a chhuak thin a, kan thlanah hian Sodium leh Potassium kan hloh teuh thin a, chuvang chuan tha-chat kan nei thin a ni.

4. Tihrawl leh thisena Calcium tlakchhamna avangin tha-chat hi a awm thei. Naupai lai leh nau hnute pek lai hian Calcium kan hloh teuh teuh thin a, nuin Calcium a ei tam tawk loh thin avangin tha-chat hi an nei thin. Rickets natna avangin naupangin tha-chat a nei thei bawk a ni. Thyroid hnathawh that lohna avangin taksaah Calcium tlakchhamna a thleng thei a, hemi avang pawh hian miin tha-chat an vei thin. Tin, pum leh ril that tawk lohna avangin Calcium kan thil eia telte taksaah a hip lut tha lo va, hemi avang pawh hian tha-chat kan neih phah thin. Hmeichhe tleirawl Hysteria natna vei avanga thaw huam huamte hian tha-chat hi an nei thin. Thi neih lai hian hmeichhe tam tak chuan tha-chat an nei bawk thin. Tin, phungzawlten tha-chat an neiin sakawrekhrik natna (Tetenus) veiten namen lova nain tha-chat an nei thin. Tha-chat nei thin i nih chuan hetiang hian inenkawl ang che.

Natna bulfuk tak neih avanga tha-chat nei i nih chuan chu natna chu tihdam a tha ang a, engpawh nise i tha a chah thin chuan hetiang hian tichhin teh. Tui no khatah chi thirfiante khat pawlh la, chu chu in la, i chawn tha-chat laia kha hmet vak vak la, a dam leh thuai mai. Benadryl 50 mg, zan mut dawna ei emaw, Clacium gluconate injection emaw, Quinine 100 mg. emaw, Procainamide 1 mg. emaw ei thinin tha-chat chu a reh ve leh mai thin.

PNEUMONIA

PNEUMONIA

Tuna kan han sawi tur natna hi, natna chimawm tak leh thihna a thlen em loh pawhin, mihring hriselna tichhe thei tak a ni a. Chu natna chu Pneumonia an ti a. kan tawng ang maiin kan hmang tawh niin a hriat a. He natna hi a awmtirtu ber chu – Bacteria Pneumococus, Staphylopyogus leh E.Coli te an ni a. Heng natna hrikte hian chuap tisa an ei a, chu chuan fanna (elasticity) a tibo va, boru...ak hipluhna kawng a tiping zo vek a, chu chuan thawk harsatna a thlen ta thuai thin a ni.

A natna landan tlangpuite :

A natna hi a lo lang thar thut a ni duh hle a. A thenah chuan hritalng awmna an lo vei hmasa phawt a, chumi hnuah natna chu lo zual thutin thih thutnate a thlen ve ta thin a ni. Chauh thutna a lo awm a, khawsik leh thihnate a rawn thlen thin. Thawk a lo harsa em em a, a khuh vak vak a, khak te a lo thi thei hial thin a ni. A marphute a lo rang zual a, a awmna chu a lo zual zel phei chuan Oxygen tlakchham avangin thihna hial a lo awmtir thei ta mai a ni.

He natna hi naupang leh upa lamah a zualin, thihpui pawh an tam bik reng a. A chhan chu an chuap a chak loh bik vang a ni a, natna hrik chu an lo hipluhin, chuapah hmun a khuar laiin chuap chaknain a tihlum thei ta thin lo va, an lo inthlahpung a, pawi an khawih chu a lo lang chhuak ta thin a ni. An khawsik a sang duh hle a, chuap natna lai chu a lo na bik vang vang thei thin a ni. A lo chau hluah hlauh a, a khuh chu a lo ro hle a, thawk harsatna hialte a thlen thei a ni.

A enkawl dan :

Kan chhungten hetiang natna an nei a nih chuan a rang thei ang berin damdawi in panpui vat a tha ber a ni. Damdawi inah kan hruai thei lo a nih hlauh chuan mahni inah uluk taka enkawl tum tur ani. Damlo chu chawlh hahdam thattir hle a ngai a. Kar 2/3 chawlh a ngai a ni. Chaw ei tir tum tur a ni a, tui a tam thei ang ber in tir tur a ni bawk. A theih chuan thisen chaw bur 3 aia tlem lo nitin pek tum tur a ni.

Tin, damdawi pek vat tur a ni a, damdawi in changtlungah chuan a natna hrik chu la hrangin, a huat ber damdawi chu an zawng chhuak thin a ni. Chutiang angin kan ti ve thei lo a nih pawhin, Gentamycin Injection leh Ampicilin Injection chu a rualin pek tur a ni. Damloin a ei thei anih chuan a ei chi pawh a pawi lova, mahse Injection-a pek chu duhthusam a ni ber mai. Tin, nachhawkna Paracetamol leh mut hahdam theih nan Diazepam pek mai tur a ni. Morphine, Pethidine, Phenoborbertone ho chi hi chu pek loh atan a aha. A chhan chu thluaka thawkna rawn siamtuho a tihchawlawl duh ahin avangin. Pneumonia natna chu uluk taka enkawl emaw kan intih lain, hmun dangah natna hrihkhan tak tak a khuar ve chawk a ni. Chutiang natna awm thei zingah chuan :

Enepyena : Chuap chhungah hnaikhal a awmin, thi te pawh a tling thei thin ani. Chutiang ang a lo awm chuan damdawi lam thiam miten enkawl ni se duhthusam a ni. Tui leh panhnai chu siak chhuah tur ani a, duhtawk siak zawhin, damdawi Crystaline Pennicilin 100,000 Unit-a chiu leh tur a ni. A tui siak chhuah chu exam chiantir a, a natna hrik hmuhchhuah a, a tihlumtu tur zawnchhuah tur a ni.

Tin, thluaka khawsik (Meningitis) hi a awm ve hlauh thin a. Hetiang ang natna a thlen phei chuan thihpui awl tak a ni. Damlo chuan nikhua a hriatloh phah ngei ang a, nikhua hriat lai pawhin luna em em leh luakchhuak tuar harsa takin a awm ang. Nikhua a hriatloh phei chuan damdawi chak- lehzuala enkawl a ngai ta thin a ni.

He natna hian pawi a khawih nasat theih em avangin veilo tura kan inven ngun a tul hle mai a. A tha ber chu hritlang kan neih reng rengte hi rang taka tihdam tuma, tan kan lak a tul tak meuh a ni

SECOND HAND SMOKE LEH A HLAUHAWMNA

SECOND HAND SMOKE LEH A HLAUHAWMNA

Meizial fawh kai atanga vaihlo khu lo chhuak, mi dangin an lo hip luh ve hi Secondhand Smoke a ni a. Passive Smoke emaw Environmental Tobacco Smoke (ETS) tih a ni bawk. Chi hniha then a ni a.

1. Sidestream Smoke : Meizial (eng chi pawh) Vaibel, Tuibur etc tan kaina lam hmawr atanga vaihlo khu lo chhuak hi Sidestream Smoke a ni a. He vaihlo khu hi a hlang (Concentrate) a nih avangin a hlauhawm em em.

2. Mainstream Smoke : Mei zu tuin a hip luh bang mei khu a rawn thawk chhuah leh hi Mainstream Smoke a ni. Hei erawh hi chu tlemin a dal deuh.

Tin, Secondhand Smoke hip luh hi a tam leh tlemah a hlauhawm dan a danglam chuang lova, meizial khu hmun thuma thena hmun hnih hi a zu te chuapah lut lovin boruakah an leng vel a. A zu ve lote’n chu meizial khu an lo hip luh atang chuan a zutuin natna a vei theih chi hrang hrangte an lo vei ve thei a ni. Pasalte meizial zuk nasat avanga Nupui, meizial zu lo chuap Cancer vei si an tam em em. Meizial zu thin Nu leh Pa chu an fate an hrisel thei lo – thawkna dawt natna chi hrang hrang – Khuh, Awm na, Bronchitis, Pneumonia etc. an vei duh bik. Nu, naupai tan phei chuan a naupaiah nasa takin chhiatna a thlen thei bawk.

He zial khu hian tur hlauhawm chi hrang 4000 chuang a keng tel a, chung zinga 60 chuang chu Carcinogenic (Cancer thlen thei) an ni. A hlauhawm zual pahnihte chu Carbon Monoxide (CO) leh Nicotine te a ni a. Miin CO a hip luh hian thisena haemoglobin chu rang takin a fin a (CO hi Oxygen aiin a let 220-in Haemoglobin nena infin theihna a nei sang zawk). Chu chuan taksaa Oxygen insem darh tur a tikhaihlak a, mihring taksa bung hrang hrangah chhiatna a thlen ta thin a ni.

Nicotine, tur hlauhawm tak mai hian ka chhungah sa hem hem a siam a, Hormone chi khat Adrenaline a tichhuak hnem a, lungphu a tirang a, BP a tisang a, Oxygen tlachhamin mi a siam thei bawk.

Zir chianna pakhatah chuan meizial zukna hmuna nitin darkar 8 hnathawk thin chu nitin Cigarette 5-10 zu ve ang an nih thu sawi chhui chhuah a ni a. A pawi ber erawh chu naupang leh nausente hi Secondhand Smoke tuar bertu an ni tlat hi a ni. Khawvel puma naupang awm zatve vel chu Secondhand Smoke-in a chiahpiahna hmuna awm an ni a; a tam zawk chu duhthlang thei an ni lo, an Nu leh Pate vang a ni. Tin, puitling tan pawh lung lam natna 25-30% in a tipung thei a, 20-30% in Cancer vei theihna a tipung bawk.

Tarlan sen a ni lova. Secondhand Smoke chu hetiang taka hlauhawm a lo nih si chuan meizial khuin a tihbawlhlawh loh boruak thianghlim hip luh hi mihring dikna chanvo a ni a, a bik takin meizial zu ve lote tan phei chuan ‘Fair’ lo em em a, ngaihzam mai mai chi a ni lo. Tin, Kristian inti te tan ngat phei chuan midangte tana hnawksak lova khawsak te, kan taksa Pathian chenna tlaka hrisel leh thianghlima vawn a pawimawh naah te leh miin i chunga ti tura i duh ang bawkin mi chungah pawh ti ve rawh, tih ten nen pawh meizial zuk hluah hluah hi a inhmeh lo a ni.

Chutih rualin meizu mite harsatna hriatthiampui a pawimawh a, natna anga taksaa bet tlat, vaihlo bawiha tang, tur chak tak ngawl vei (addict) an nihna te hriat a tul ve hle bawk a. Theihtawpa in tanpui pawh a pawimawh a, meizial nghei tum te tana hriat atan tha ve mai mai chu : Tum tak tak na neih; boruak thianghlim hip luh tam, Exercise, tui leh thei tharlam tui in tam, hunawl insiam loh, mint toothbrush hmanga ha nawh fai, vegetable salad ei tam, sugarless chewing gum thial, sa ei tlem leh meizial nghei pui tur thurualpui neih te a tangkai hle.

(Courtesy-Tobacco Cessation Clinic).