Thursday, November 17, 2011

HEPATITIS ‘B’ LEH ‘C’

HEPATITIS ‘B’ LEH ‘C’ CHANCHIN TLANGPUI

(Source : World Health Organisation & CDC, Atlanta, USA)

– Dr। Eric Zomawia

Eng nge a nih ?

Hepatitis (thin - liver \hatlohna) hi thil tam takin a siam thei. Eg. zu (alchohol) leh natna hrik hrang hrang, Virus (natna hrik zinga te ber) \henkhat chu thin khawih duh bik an awm. Chung chu Hepatitis Viruses an ti. Hepatitis Viruses-ah hian A, B, C, D, E, F leh G hmuh-chhuah tawh an ni. A, E, F leh G hi chu benvawn (chronic) a awm ngai lo va, Hepatitis D viruses hi chu Hepatitis B veiah chauh a awm thei. Chuvangin Hepatitis B leh C hi lo chhui chiang bik ila.

Khawvelah vei an tam :

Hepatitis B hi khawvel mihring maktaduai 350 zetin an vei nia chhut a ni; India hi a tam lamah a laihawl (intermediate) kan ni a, mihring 5% vei hian kan vei. Hepatitis C hi India ram mihring zawng zawng 1-2% velin kan vei nia hriat a ni. Mizoram pawh chutiang tho chu kan ni.

A inkaichhawn dan :

1) Thisen thianghlim lo dawn a\angin Hepatitis B leh C a kai theih.

2) Drugs tihna hmanrua in\awm a\angin Hepatitis B leh C a kai theih.

3) Inchiuna thianghlim lo hman, tatoo/bengverhna thianghlim lo hman, toothbrush leh inmehna inhman \awm, thisen dawn (transfusion) leh dialysis a\angin Hepatitis B leh C a kai theih.

4) Doctor leh Nurse ten intihpalh thil thuah Hepatitis B leh C an kai thei.

5) Sex a\angin Hepatitis B kai a awl a, Hepatitis C chu kai a har deuh zawk.

6) Nuin a naupaiah Hepatitis B a kai awl a, Hepatitis C chu kai a har deuh zawk.

7) Rei tak chengho chhung-kuaah Hepatitis B leh C inkai a awl.

8) Eng emaw zat chu an kaina chhan hriat theih mai loh a awm.

Taksaa hna a thawh dan :

Thihpui nghai rum rum chi natna ni lem lo, hetiangin a awm thei:

1) Asymtomatic : Tam zawk chuan insawiselna an nei lo va, an kai tih pawh an inhre lo.

2) Jaundice : |henkhatin mitliam an nei thei a, 1% aia tlemin Jaundice nasa, nunna atana hlauhawm an vei thei.

3) Chronic carrier : Hepatitis B - Nausen laia kai 90%, puitlin hnua kai 10%-in an benvawn a, a bak zawng chu an dam leh a, a hrik pawh a bo leh. Thisena hmuh \an tirh a\anga thla 6 hnu pawha thisena a hrik a la awm chauhin Benvawn a ni.

Hepatitis C - A vei zawng zawng 80%-in an benvawn a, a bak zawng chu an dam leh.

4) Chronic Hepatitis : A benvawn zinga tlemte chauhvin thin lam \hatlohna benvawn an nei. Tam zawk chu an insawisel lo va, chauh ngawih ngawihte a siam thei.

5) Cirrhosis & Thin Cancer : Cirrhosis (thin sawng) leh thin cancer hi mi tlem tein rei tak, kum 20 hnuahte an vei thei.

A inven dan :

1) Fimkhur : Drugs leh sex hmansualna laka fihlim a, inchiuna/tatoo/beng-verhna thianghlim chauh hman.

2) Vaccine : Hepatitis B : Vaccine \ha tak tak a awm tawh a, a hlauhawm loh. Nausen pianghlim zawng zawng leh nau-pang, a thei apiangin la thei se. Puitlingah chuan kan zavaia lak a ngai lo va, a kai hlauhawm bik - Damdawi in hnathawk, drugs leh sex hmansual ching, hepatitis B vei chhungkuaa chenpui leh thisen dawng fo \hinte chuan la ngei se a \ha. Hepatitis C erawh hi chu Vaccine a la awm rih lo.

Heng a\angte hian Hepatitis B leh C a kai theih loh :

a) Khuh leh hahchhiau.

b) In fawh, inchibai leh inkuah.

c) Ei leh inna hmanraw inhman \awm.

d) Ei leh in a\angin.

e) Nu hnute tui a\angin.

f) Ruang kil leh boruak a\angin.

Hepatitis B leh C i lo vei palh hlauh a nih chuan -

a) Hepatitis B veite tan - sex i hmanpuiten Hepatitis B vaccine an lak a ngai a, a nih loh chuan condom i hmang ngei tur a ni.

b) Hepatitis B vei chhung-kuaa chenpuiho zawng zawngin Hepatitis B vaccine lak a ngai.

c) Thisen kai theihna - toohbrush, hmul mehna, tatoo-na, bengverhna leh nail-cutter tumah \awm-pui suh.

d) Pem leh pan i neihin \ha takin tuam la, i thisen chhuak miin an kai loh nan fimkhur ang che.

e) Drugs ti \hin i nih chuan sim vat rawh.

f) I thin (liver) kha i duat hle a ngai. Zu (alcohol) in lo la, damdawi reng reng doctor r^wn hmasa lovin ei suh.

g) Thisen pe suh.

h) Hepatitis C veiten Hepatitis B vaccine an lak a ngai a, a pahniha an vei kawp loh nan.

f) Doctor i inentir reng rengin i nihna diktak hrilh \hin ang che.

j) Hlim takin, mi dangte ang thovin i khawsa thei tih inhria ang che.

k) A enkawlna damdawi a awm tawh a, mahse positive zawngin an mamawh hran lo va, a to hle bawk. Doctor r^wn hmasa \hin ang che.

1 comment:

  1. Hepatitis B leh C vei treatment la mektan zialzuk hi thilpoi thy ani em?

    ReplyDelete